منظور از رایانش ابری، در واقع یک الگوی محاسباتی است که در آن تعداد انبوهی از سیستم ها به صورت شبکه های خصوصی (private) و یا عمومی (public) به منظور فراهم سازی زیر ساختی پویا و مقیاس پذیر برای برنامه های کاربردی، ذخیره داده ها و فایل ها، به یکدیگر متصل شده اند. با ظهور این تکنولوژی، هزینه محاسبات، میزبانی برنامه های کاربردی، ذخیره سازی محتوا و تحویل سرویس ها به شکل قابل توجهی کاهش یافته است. ایده محاسبات ابری در اصل بر مبنای “استفاده مجدد از قابلیت های فناوری” است.
در اینجا نگاهی کوتاه و جامع به پردازش ابری و تنوع سرویس های موجود در آن می پردازیم:
نرم افزار به عنوان یک سرویس (Software as a Service): در این حالت، کاربر با اتصال به سرویس دهنده از برنامه (هایی) که بر روی مراکز اطلاعات آن به اشتراک گذاشته شده، استفاده می‌کند. کاربر، شبکه، سرورها، سیستم‌های‌عامل، تجهیزات ذخیره‌سازی و حتی ساختار برنامه‌های به اشتراک گذاشته شده را کنترل و مدیریت نمی‌کند. در حال حاضر، این نوع رایانش ابری بیشترین سهم بازار را در اختیار داشته و از سرعت رشد خوبی برخوردار است. به عنوان مثال می توان از سرویس های Gmail و Facebook نام برد که در آنها کاربر تنها با رابط کاربری سروکار داشته و از پشت صحنه هیچ اطلاعی ندارد.
بستر به عنوان یک سرویس (Platform as a Service): در این حالت کاربر برنامه‌های مورد نظرش را در زیرساخت رایانش ابری سرویس دهنده، گسترش داده و آنها را برای استفاده دیگران به اشتراک می‌گذارد. در عین حال براحتی می‌تواند از زبان های برنامه نویسی، کتابخانه‌ها، خدمات و ابزارهایی که بستر سرویس دهنده از آنها پشتیبانی می‌کند، بهره بگیرد. کاربر دخالتی در شبکه، سرورها، سیستم‌های عامل و تجهیزات ذخیره سازی ندارد. به عنوان مثال می توان از Microsoft Azure نام برد که در آن برای راه‌اندازی وب سایت بر اساس ASP.NET، بانک اطلاعاتی SQL و غیره، با پرداخت هزینه‌ای می‌توان از بستر ابری شرکت Microsoft استفاده کرد.
زیرساخت به عنوان یک سرویس (Infrastructure as a Service): در این حالت کاربر ماشین مجازی را در اختیار گرفته و می تواند نرم افزار های اساسی مورد نظر خود، از جمله سیستم عامل و برنامه ها را بر روی آن گسترش داده و مورد استفاده قرار دهد. کاربر در این حالت نیز درگیر پردازشگرها تجهیزات ذخیره سازی، شبکه‌ها و سایر منابع اساسی نشده ولی بر روی سیستم‌عامل و تمامی نرم‌افزارهای نصب شده بر روی ماشین مجازی، کنترل کاملی دارد. از پیشگامان این نوع سرویس ها می توان به شرکت Amazon اشاره کرد.
مدلهای مختلفی از گسترش رایانش ابری ارائه شده است که سه مدل زیر در میان همه آنها مشترک است:
مدل ابر عمومی (Public Cloud): این مدل شناخته شده ترین مدل رایانش ابری از نگاه کاربران است. در این مدل، زیرساخت ابر بنحوی طراحی می‌شود که دسترسی به آن از طریق شبکه‌های عمومی از جمله اینترنت میسر باشد. سرویس های اینترنتی Amazon ، Microsoft Azure و Gmail همگی در قالب ابر عمومی ارائه می‌شوند.
مدل ابر اختصاصی (Private Cloud): در این حالت مراکز اطلاعاتی ابری منحصرا برای استفاده کارکنان یک سازمان طراحی و پیاده سازی می‌شوند. بر خلاف ابر عمومی که در بسترهای مشترکی مانند اینترنت سرویس دهی می‌کند، ابر اختصاصی تنها به شبکه (های) سازمان متصل بوده و افرادی که خارج از آن شبکه قرار دارند قادر به استفاده از منابع نمی‌باشند. می توان مدیریت این ابر را توسط خود سازمان و یا طرف قرارداد با سازمان انجام داد.
مدل ابر ترکیبی (Hybrid Cloud): همانطور که از نام آن پیداست، در این مدل، از دو ابر عمومی و اختصاصی در سازمان استفاده می‌شود.
مزایای رایانش ابری:
حذف تعمیر و نگهداری: در ابر عمومی، منابع رایانه‌ای در مراکز اطلاعاتی شرکت سرویس دهنده قرار دارند و سازمان سرویس گیرنده درگیر پیاده سازی نگهداری تجهیزات و نرم‌افزارهای زیرساختی نمی‌شود.
افزایش امنیت: همواره مراکز اطلاعات شرکتهای سرویس دهنده رایانش ابری از اهداف مورد علاقه نفوذگران است اما واضح است که این شرکتها با بهره گیری از متخصصین امنیتی خبره و تجهیزات امنیتی مناسب حداکثر تلاش خود را در امن نگاه داشتن اطلاعات کاربران می‌کنند. همچنین در اکثر مواقع تهیه نسخه پشتیبان از سیستم‌عامل بر عهده شرکت سرویس دهنده است.
در مدل ابر اختصاصی نیز با توجه به اینکه اطلاعات در مراکز داده‌های سازمان بصورت متمرکز نگهداری می‌شوند، می‌توان برای آن مراکز حفاظت فیزیکی ویژه‌ای در نظر گرفت. علاوه بر آن، متمرکز کردن اطلاعات در صورتی که با تدابیر درست همراه باشد، راهکاری برای کاهش ریسک دستبرد به اطلاعات سازمان به شمار می آید.
در مدلهای نرم افزار به عنوان سرویس و بستر به عنوان سرویس، با توجه به اینکه پیکربندی تنظیمات پیش فرض و به‌روزرسانی‌ها توسط افراد مطلع انجام می‌شود، آسیب‌پذیری سیستم در مقابل حملات سایبری و بدافزارها در مقایسه با بسترهای سنتی که توسط افراد غیرمتخصص اداره شده و مدیریت دائمی ندارند، به شکل چشمگیری کاهش می‌یابد.
توسعه پذیری: بسیاری از مواقع در زمان برنامه‌ریزی بودجه سازمان پیش‌بینی نیازهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری با خطا همراه است، در صورتیکه در مدل ابر عمومی می‌توان خدمات را در مدت زمانی بسیار کوتاه، افزایش یا کاهش داد. برای مثال، اگر مراجعین وب سایت سازمان، بصورتی ناگهانی چند برابر شوند، می توان از شرکت سرویس دهنده درخواست کرد تا منابع اختصاص داده شده به سایت را افزایش دهد.
دسترسی آسان: در مدل ابر عمومی، در هر زمانی کاربران قادرند تا با اتصال به اینترنت و با بهره گیری از هر ابزاری از منابع اشتراکی ابر استفاده کنند.
عدم محدودیت در دسترسی: قطع برق، آتش‌سوزی و حوادث طبیعی، هر یک می‌توانند سرویس دهی سازمان را برای ساعتها و حتی روزها به مشکل بیندازند. در صورتی که شرکتهای سرویس دهنده دارای طرحهایی هستند که آمادگی رویارویی با این موارد را داشته و در کمترین زمان ممکن وضعیت را به حالت عادی باز می گرداند.
کاهش هزینه‌ها: با توجه به تمامی مسائل فوق الذکر بارزترین مزیت استفاده از رایانش ابری کاهش هزینه‌های سازمان در بخش فناوری اطلاعات است.
معایب رایانش ابری
عدم شفافیت: در مدل ابر عمومی، سازمان سرویس گیرنده هیچگونه دسترسی به مراکز اطلاعات سرویس دهنده ندارد. اطلاعات سازمان از زیرساخت سرویس دهنده به میزانی است که از سوی آن شرکت در اختیار سازمان قرار داده شده است.
خطر نفوذ به حریم خصوصی کاربران: در صورتی که افراد غیرمجاز به بانکهای اطلاعات شرکت سرویس دهنده دسترسی پیدا کنند ، امنیت اطلاعات سازمان و حریم خصوصی کاربران به مخاطره می‌افتد. علاوه بر آن با توجه به اینکه در مدل ابر عمومی، تبادل اطلاعات با سرویس دهنده در بستر اینترنت انجام می شود، همواره خطر شنود اطلاعات وجود دارد که با رمزنگاری صحیح ارتباطات می‌توان احتمال موفقیت سارقان در دستیابی به اطلاعات از طریق شنود را به حداقل رساند.
اختلافات احتمالی حقوقی و قانونی: ممکن است ذخیره اطلاعات در مراکز اطلاعاتی که در کشوری دیگر مستقرند، باعث برخی اختلافات حقوقی برای سازمان سرویس گیرنده شود.
وابستگی به سرویس دهنده: در مدل ابر عمومی، سازمان سرویس گیرنده و کاربران آن کاملاً وابسته به شرکت سرویس دهنده هستند. اگر به هر دلیل این شرکت از ارائه سرویس سر باز بزند، بسته به داده‌های ذخیره شده سازمان را با مشکلات جدی روبرو خواهد کرد.
در واقع رایانش ابری تا رسیدن به کمال راه زیادی در پیش دارد. محققان فراوانی در حال بررسی و ارائه راهکار برای موضوعات چالش برانگیز رایانش ابری هستند. اما مزایای این فناوری قابل اغماض نیست. با توجه به آنکه ساختارهای سنتی نیز خالی از اشکال نیستند. با انتخاب صحیح مدل می‌توان بهترین بهره مندی را از مزایای این فناوری بدست آورد.
سازمانها می‌توانند خدماتی را که امنیت اطلاعات در آنها چندان حیاتی نیست در ابر عمومی ارائه کنند. سازمانهای با اطلاعات حساس نیز می‌توانند با استفاده از رایانش ابری از نوع اختصاصی و بهره گیری از مدل زیرساخت بعنوان یک خدمت از سرورهای سازمان به بهترین شکل بهره برداری کنند. راه‌اندازی مراکز اطلاعاتی چند نقطه‌ای برای سازمانهایی که خدمات حساسی را ارائه می‌کنند، راهکاری برای خدمات رسانی در زمان وقوع بلایای طبیعی است.
شرکتهای که فاقد زیرساختهای مناسب رایانه‌ای یا افراد متخصص در بخش فناوری اطلاعات هستند نیز می‌توانند از “زیرساخت بعنوان یک سرویس” استفاده کنند. “زیرساخت بعنوان یک سرویس” و “بستر بعنوان یک سرویس” برای شرکتهای دارای مراکز متعدد نیز توصیه می‌شود.
ساختار فروش نرم‌افزار و خدمات رایانه‌ای در دو دهه گذشته تغییر چندانی نداشته است. اکنون با ظهور “نرم‌افزار بعنوان یک سرویس” این ساختار در حال متحول شدن است. تغییر و تحول در زیرساخت فناوری اطلاعات یک سازمان کاری پیچیده و زمانبر است. جایگزین کردن بسترهای سنتی با رایانش ابری نیز می‌بایست با برنامه‌ریزی جامع بصورت گام به گام برای سرویس‌های سازمان اجرا شود.
